تیزهوش به افرادی که از لحاظ هوشی متفاوت تر از همسالان خود هستند استثنایی گفته می شود و افراد استثنایی دو دسته هستند که یک گروه عقب ماندگان ذهنی اند و گروه دیگر افراد تیزهوش هستند که ضریب هوشی شان بر اساس آزمون های هوش بالاتر از 110 است و در سه گروه طبقه بندی شده اند: 

1- باهوش ها با ضریب هوشی 110 تا 130

2- تیزهوش ها با ضریب هوشی 130 تا 140

3- پرهوش ها یا نابغه ها با ضریب هوشی 140 به بالا

به طور کلی فردی که هوش بالا تر از متوسط دارد فردی است که توانایی فکری آفریننده و خلاق، قدرت رهبری، استدلال استعداد درسی ویژه دارد، چنین افرادی از عهده مهارت های حرکتی به خوبی برآمده، از لحاظ رشد تکلم و زبان و حافظه بسیار قوی تر از همسالان عادی خود هستند، سرعت یادگیری در آنها بیشتر است و آینده نگری، کنجکاوی، دقت و تیزهوشی در مشاهده، خلاقیت و ابتکار از دیگر ویژگیهای این نوجوانان است.

روان شناسان هوش را به دو دسته تقسیم می کنند:

 1- هوش سیال، 2- هوش متبلور

هوش سیال معمولا تا 14 سالگی به اوج خود می رسد، اما هوش متبلور که در نتیجه تعامل فرد با محیط است و با کسب تجربه افزایش می یابد حدودا تا 40 سالگی به اوج خود می رسدو به طور کلی 80 درصد از هوش ارثی و 20 درصد از آن محیطی و اکتسابی است و همین طور یک فرد باهوش در یک جامعه ابتدایی با یک شخص باهوش در یک جامعه پیشرفته تفاوت دارد که آن هم به دلیل تاثیر عوامل فرهنگی و محیطی است.

ویژگیهای دانش آموزان تیزهوش عبارتند از:

ویژگی های یادگیری 

1- نسبت به سنش لغات پیشرفته ای می داند.

2- مشاهده کننده تیزهوش از یک داستان، فیلم و چیزهایی نظیر آن بیش از دیگران مطلب درک کرده و یا بیشتر می داند.

3- به میل خودش کتاب می خواند و کتاب های بزرگسالان را ترجیح می دهد. مانند زندگی نامه بزرگان، دایره المعارف و اطلس های جغرافی. از موضوعات دشوار رویگردان نیست و به پیگیری علاقه نشان می دهد.

ویژگی های انگیزشی

1- از کارها ی روزمره و عادی خسته می شود.

2- از خود انتقاد می کند و به سادگی از کار و محصول حود راضی می شود.

3- به درستی و نادرستی، خوب و بد اهمیت زیادی می دهد.

4- اغلب رویدادهای مهم و اشیاء گوناگون را مورد ارزیابی و قضاوت قرار می دهد.

ویژگیهای خلاقیت

1- نسبت به بسیاری از چیزها کنجکاوی نشان می دهد.

2- در موقعیت هایی که ممکن است برای دیگران خنده دار نباشد طراوت و شوخ طبعی زیرکانه می کند.

3- به تفریحات فکری- خیال پردازی و تصورات و پندارها علاقه زیادی نشان می دهد برای مثال اگر می شد چی می شد؟ ایده ها و مضامین فکری را دستکاری کرده و با استادی تمام تغییر می دهد به اصلاح کردن و تحرک واداشتن هدف ها و نظام ها علاقه نشان می دهد.

ویژگی های رهبری

1- در مقابل همسالان خود و همین طور بزرگسالان، هنگامی که کاری از او خواسته می شود با اعتماد به نفس برخورد می کند.

2- خودش را با موقعیت های تازه سازگار می کند.

3- در افکار و اعمال خود قابلیت و انعطاف دارد و اگر در برنامه تغییری داده شود ناراحت نمی شود.

4- مایل است دیگران را تحت نفوذ و سلطه خود درآورد. 

چگونه می توان به رشد هوش نوجوانان کمک کرد و چه برنامه هایی برای آنان مفید است؟

- برنامه های آموزشی نوجوانان باهوش باید غنی تر از همسالان عادی آن ها باشد و امکان کسب تجربه و مهارت و دانش و انجام کارهای ابتکاری و نو آوری برای آن ها باید فراهم گردد.

- استفاده از تکنولوژی روز و ابزار های آموزشی مناسب و پیشرفته در آموزش این نوجوانان نقش مهمی دارد و باید با سرمایه گذاری روی این نوجوانان راه را برای ابتکار و ابداع و نوآوری آنان باز نمود.

- پرورش چند جانبه این نوجوانان،  متاسفانه والدین و مربیان تصور می کنند این نوجوانان به دلیل هوش زیادشان فقط باید درس بخوانند و تحصیل کنند و به همین دلیل غالب این نوجوانان تک بعدی بار آمده، و والدین از رشد جنبه های دیگر آن غافل می شوند که همین مسئله هم می توانند آسیب های روحی روانی برای آنان بوجود آورد.

- چون هوش این نوجوانان زیاد است و در نتیجه از انرژی بیشتری هم برخوردارند که باید از راههای مناسبی تخلیه شود و ایجاد فعالیت فکری و بدنی مناسب به پیشرفت هوش و خلاقیت آنان کمک زیادی می کنند.

متاسفانه در بیشتر مواقع به نیاز های روحی روانی این نوجوانان چندان توجه نمی شود و به دلیل فشارهای زیاد والدین و مدرسه و توقعات و انتطارات زیادی که در خود آن ها ایجاد می شود، اگر این نوجوانان به اهدافی که در نظر گرفته اند دست نیابند غالبا دچار افسردگی و اختلالات روحی روانی می شوند. این نوجوانان معمولا تبدیل به وسیله ای برای رقابت و چشم و هم چشمی والدین با همکاران و دوستان و اقوامشان می شوند و حتی والدین برای رسیدن به این اهداف فرزندان خود را تحت فشار های شدید قرار داده و آن ها را مجبور به گذراندن کلاس های خصوصی و فوق برنامه درسی بیش از حد می کنند غافل از آن که واقعا نیازی به این برنامه ها نیست چون همان طور که گفته شد 80 درصد از هوش ارثی است و فرد باهوش زمانیکه متولد می شود این ویژگی را با خود دارد و تیزهوش واقعی نیازی به خواندن و مطالعه بیش از حد درس ها ندارد زیرا قدرت یادگیری و درک او بیشتر از همسالانش است و دروسی که همسالان عادی او طی چندین ساعت فرا می گیرند او می تواند در زمان کوتاهتری یاد گرفته و بر آن تسلط پیدا کند.

مشاوره دفتر مرکزی مبتکران